شهرلر

استان همدان با مساحت 19493 كيلومتر مربع ، بين مدارهاي 58و 33 و 48 و 35 عرض شمالي و 34 و 47 تا 36 و 49 طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار گرفته و جزو استانهاي غربي ايران است كه از شمال به استان زنجان و قزوين ، از جنوب به استان لرستان ، از مشرق به استان مركزي ، و از مغرب به استانهاي كرمانشاه و كردستان محدود مي شود . بلندترين نقطه استان قله الوند با ارتفاع 3580 متر ، بين شهرستانهاي تويسركان و همدان قرار گرفته است و پست ترين نقطه استان ، اراضي عمرآباد در بخش شراء و پيشخوار ، كنار رود قره چاي مي باشد .
براساس نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن آبان ماه سال 1375 ، كل جمعيت استان 1677957نفر مي باشد كه از اين عده 849223 نفر مرد و 828734 نفر زن بوده است . همچنين از كل جمعيت استان 810640 نفر در مناطق شهري و 867115 نفر در مناطق روستايي سكونت داشته و 202 نفر غير ساكن بوده است .
همچنين با توجه به آخرين تقسيمات كشوري اين استان داراي 8 شهرستان همدان ، ملاير ، نهاوند ، اسدآباد ، تويسركان ، رزن ، بهار و كبودرآهنگ و تعداد20 بخش است .
 

ناهمواريهاي استان همدان

در طي دوران زمين شناسي ، عمده ترين دليل تغييرات ناهمواريها در استان همدان ، آبهاي روان بوده است كه با تخريب ارتفاعات و انباشتن مواد در چاله ها سبب كاهش ارتفاع كوهها و پيدايش دشتهاي متعددي شده است و در برخي مناطق ، شدت عمل آبهاي روان سبب تبديل كوه به دره يا تبديل دره اي عميق به كوه گشته است . كوه خان گرمز در غرب تويسركان نمونه اي جالب از اين پديده است .

ارتفاعات و دشتها دو نمونه از اشكال مختلف ناهمواريها مي باشد كه در ذيل به تشريح آنها مي پردازيم :

ارتفاعات استان همدان

استان همدان منطقه اي كوهستاني است كه كوههاي آن جز كوههاي مركزي و غربي ايران بوده اما ارتفاعات غرب و جنوب غرب استان همدان جز پيشكوههاي داخلي زاگرس ميباشد كه جهت عمومي آنها از شمال غرب به جنوب شرق است . ارتفاعات استان از نظر زمان و نحوه تشكيل به سه دسته عمده تقسيم مي شود : 1- توده باتوليت ( شكلي از توده آذرين دروني ) الوند و سنگهاي دگرگوني اطراف آن كه مربوط به دوران مزوزوئيك ( ژوراسيك ) است .

 

3- ارتفاعات شمال شرق و قسمتهايي از شمال غرب مربوط به دوران سنوزوئيك (اليگوميوسن ) است كه اغلب سنگهاي رسوبي از نوع آهكي تا كنگلومرايي است .

ارتفاعات استان شامل بخشي از كوههاي مختلف ايران است كه در ذيل آمده است:

1-   ارتفاعات شمالي : اين كوهها در قسمت شمال غربي كوههاي مركزي ايران قرار دارند و خط الراس آنها مرز بين استان همدان و استان قزوين است . جنس كوههاي شمالي ، عمدتاً از سنگهاي آذرين بيروني و سنگهاي آهكي است .

2-   ارتفاعات مياني : شامل سلسله جبال الوند است كه به موازات ارتفاعات شمالي ، از مرزهاي غربي استان شروع مي شود و تا حوالي شهر ازندريان در نزديكي جاده همدان – ملاير ادامه دارد .قله الوند با ارتفاع 3580 متر از سطح دريا در اين سلسله جبال قرار دارد و جنس اين كوهها از سنگهاي آذرين دروني ( گرانيت ) مي باشد .

3-   ارتفاعات جنوبي : اين ارتفاعات كه به كوههاي گرو موسوم اند همانند ارتفاعات شمالي و مياني استان ، جهت شمال غربي – جنوب شرقي دارد و بخشي از كوه زاگرس محسوب مي شود. اين كوهها به صورت ديواره اي بين استانهاي همدان و لرستان كشيده شده اند و جنس آنها عمدتاً از سنگهاي آهكي است و مرتفع ترين قله اين كوه بنام ورخاش به ارتفاع 3639 متر، حدفاصل استانهاي همدان و لرستان است . در جنوب شرقي استان نيز ارتفاعات پراكنده اي ديده مي شود كه از مهمترين آنها مي توان به كوه سرده و كوه گرمه اشاره كرد . شهر ملاير در دامنه كوه گرمه واقع شده است .

4-   كوههاي پراكنده : در حدفاصل ارتفاعات شمالي و مياني استان، كوههايي به طور پراكنده واقعند كه از جمله آنها مي توان قلي آباد و قره داغ را در شهرستان كبودرآهنگ نام برد .

TopTopTopTop

دشتهاي استان همدان

شهرستان همدان  و تويسركان برروي كوهپايه ها و دامنه هاي كوه الوند از دو طرف شمال و جنوب قرار گرفته اند اما بعد از اين دو شهرستان، به طرف شمال و مشرق و جنوب ، دشتهاي نسبتاً پهناور آبرفتي ديده مي شود . از شمال شرقي همدان ، دشت كوريجان و رزن تا آوج ، همه جا دشتي پهناور و تقريباً مسطح است كه ارتفاعات آوج، اين دشت را از ناحيه شمال شرقي جدا مي كند . منطقه مزبور، به علت حاصلخيزي بيشتر به كشت غلات ،

خاصه گندم و جو ديم اختصاص يافته است . از رزن تا كبودرآهنگ ارتفاع مهمي مشاهده نمي شود و بلندي متوسط زمين در حدود 1800 متر مي باشد .

دشتهاي شمالي همدان به ويژه در نزديكي شهر ( آبشينه و سنگ سفيد ) به موستانهاي وسيع و قلمستانهاي بزرگ اختصاص يافته است . خاك اين ناحيه، درشت دانه و نفوذ پذيرو براي احداث باغ و قلمستان آمادگي دارد . دشتهاي شمال غربي همدان ( بهار ) ، داراي خاكي است كه از رسوبات فرسايشي بوسيله رودخانه هاي سيمينه و فرجين بوجود آمده است . كه اين خاك نسبتاً عميق و نفوذ پذير، كه براي كشت صيفي جات مناسب است . حدفاصل ناحيه جنوبي تويسركان تا ملاير، دشتي پهناور است كه جز ارتفاعات كوتاه اطراف ملاير، كوه مهمي ندارد . دشت وسيع اسدآباد كه پس از طي كوهپايه هاي الوند آغاز مي شود، دشتي حاصلخيز است كه با شيبي ملايم به طرف نهاوند و كنگاور كشيده شده است . نهاوند در دشتي وسيع، در فاصله كوههايي با جهت شمال غربي – جنوب شرقي قرار گرفته است . اين دشت در دو طرف رودخانه گاماسياب و در امتداد اين رودخانه گسترش يافته است .

منابع آب استان همدان

 

آبها را در استان همدان مي توان به دو بخش آبهاي جاري ( رودخانه ها ) و آبهاي زيرزميني تقسيم بندي نموده اند كه در ذيل توضيح داده مي شود : 3-1 - آبهاي جاري ( رودخانه ها ) رودخانه هاي استان همدان عموماً از برف و باران فصول مرطوب تغذيه مي شوند و در فصل تابستان كه گياهان نياز به آب دارند به استثناي يكي ، دو رود مثل گاماسياب و سيمينه رود خشك شده يا به حداقل ميزان آبدهي مي رسد .     رودهاي استان را مي توان به دودسته تقسيم كرد : الف ) رودهاي شمال شرق و شرق الوند           ب ) رودهاي جنوب و جنوب غربي ارتفاعات الوند   الف ) رودهاي شمال شرق و شرق الوند

1-    رود تلوار : از ارتفاعات كوه سفيد در شمال غرب استان سرچشمه مي گيرد و جز شاخه هاي رود قزل اون مي باشد كه در گيلان به سفيد رود معروف است و به درياي مازندران وارد مي شود طول اين رود در استان همدان كوتاه است .

2-     رود قره چاي : از ارتفاعات گردنه زاغه و يال دره ما بين ملاير و همدان سرچشمه ميگيرد و به سوي امزاجرد روان مي گردد، در آنجا شاخه پرآبي را كه از اتصال رودهاي خاكو ، دره مرادبيگ ، وفرجين ، سيمينه رود و همه كسي تشكيل شده ، دريافت كرده و قره چاي ناميده ميشود. اين رود پس از عبور از كوريجان به سمت شرق جاري مي گردد و پس از آبياري اراضي فامنين و قهاوند، از استان همدان خارج مي گردد و از استان مركزي عبور كرده و بالاخره به درياچه قم (حوض سلطان ) وارد مي شود .

ب ) رودخانه هاي جنوب و جنوب غرب ارتفاعات الوند :

 

از ويژگيهاي عمومي اين رودها، دائمي بودن آنها است . مهمترين رودهاي اين ناحيه عبارتند از : 1-    گاماسياب ( گاماساب ) : يكي از طويلترين رودخانه هاي ايران به شمار ميرود و از جنوب غرب شهرستان نهاوند سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از دشت نهاوند و آبياري باغها و كشتزارهاي اطراف آن ، در كنار روستاي ليلي يادگار ، شاخه رود ملاير را دريافت مي كند .

در كنار روستاي گرديان نيز، قلقل رود از تويسركان بدان متصل مي گردد . گاماسياب از شاخه هاي اصلي رود كرخه به شمار مي آيد كه بالاخره به خليج پارس وارد مي شود .

2-    قلقل رود : سرچشمه اصلي آن از دامنه هاي جنوبي الوند است كه رود سرابي ( از كلاه قاضي ) ، سركان رود ( از ارتفاعات سركان )و كرزان رود ( از دره هاي كشاني ) پس از بهم پيوستن اين رود را تشكيل مي دهند . در جنوب ، مناطق كشاورزي تويسركان را آبياري و به گاماسياب مي پيوندد .

3-    رود ملاير ( حرم آباد ) : از ارتفاعات جنوب شرق ملاير سرچشمه گرفته ، به سوي ملاير جاري مي شود ، سپس جاده ملاير – بروجرد را قطع كرده و به طرف نهاوند مي رود و نهايتاً به گاماسياب مي پيوندد .

4-    خرم رود : از دره هاي شمال شرق آبادي شهرستانه سرچشمه مي گيرد ( اين روستا در جنوب غرب الوند در شمال غرب تويسركان واقع شده است ) سپس از تويسركان خارج مي شود .

3-2-  آبهاي زيرزميني استان همدان

از نظر ميزان آبهاي زيرزميني ، استان همدان نسبتاً غني است بويژه در بخشهاي بهار ، قهاوند و شهرستان نهاوند از ذخيره آبها براي كشاورزي استفاده مي شود . از آبهاي زيرزميني بهار ، با احداث چند چاه عميق جهت بر كشاورزي و تامين آب آشاميدني همدان ، بهار و مريانج استفاده مي گردد .  بهره برداري بي رويه از آبهاي زير زميني سهل الوصول در سالهاي اخير، مشكلات و مسائلي را بوجود آورده است .از جمله سطح آب در چاههاي عميق ونيمه عميق بسيار پايين تر از حد معمول قرار گرفته است.

تبصره 1 : بمنظور تامين آب آشاميدني همدان ، مهمترين سد استان همدان ، سد يالفان ( سد اكباتان )مي باشد اين سد از نوع بتوني وزني با ارتفاع 53 متر و حجم كل (درياچه) 8 ميليون متر مكعب است حجم آب مهار شده سالانه 17 ميليون متر مكعب در آن مي باشد . سد اكباتان برروي رودخانه يالفان در 11 كيلومتري همدان ساخته شده است . در استان همدان چند سد خاكي نيز وجود دارد كه بيشتر براي كشاورزي احداث شده اند ، از جمله سد جديدالاحداث گل تپه در شهرستان كبودرآهنگ( كه به وسيله جهاد سازندگي ساخته شده است) .

تبصره 2 : پوشش گياهي :

در استان همدان ميتوان به جنگل درختان بلوط در كوههاي شهرستان نهاوند اشاره كرد . مساحت مراتع استان حدود 800 هزار هكتار است كه بيشتر آن بين دره اي در شهرستانهاي تويسركان و ملاير وجود دارد . در مورد زندگي جانوري در استان همدان مي توان به وجود پستانداراني از قبيل قوچ ، ميش وحشي ، بز وحشي ، گرگ ، شغال ، روباه ، كفتار و خرگوش و نيز پرندگاني از قبيل كبك ، تيهو و كبوتر اشاره نمود .